Zijn naam staat op het monument in Noordbarge: luitenant Jan Andrzej Kozakiewicz, een van onze Poolse bevrijders. Hij werd 22 jaar oud. De plek waar hij sneuvelde ligt een half uur rijden verderop, in Duitsland. Het kamp Oberlangen, een van de zestien Emslandkampen.
Erik Zwiggelaar van Museum Ergens in Nederland in Emmen onderzocht de geschiedenis van de mannen wiens namen op de steen staan in Noordbarge. "Het verhaal van Jan Andrzej is wel het meest trieste", meent hij.
Doffe nagalm
Van het 'Lager VI' is niet veel meer te zien. Er staat een moderne houten overkapping waaronder infoborden zijn aangebracht. In het bosje erachter zijn hier en daar nog wat fundamenten te zien tussen het struweel.
"En dit hier", wijst Zwiggelaar. "Dit is een aardappelkelder, of zo." Een klein bakstenen gebouw, op het platte dak groeit mos en een kleine vlierboom. Zwiggelaar maakt de roestige deur open. "Echo!" roept hij, een doffe nagalm komt terug uit het donker.
1.728 Poolse dames
Erik Zwiggelaar kent het verhaal van de laatste dag van de Poolse bevrijder Jan Andrzej Kozakiewicz: "De eenheid van Jan Andrzej was bij Nieuw-Weerdinge. Daar kregen ze opeens een heel raar verhaal te horen. Er scheen een paar kilometer verderop, in Duitsland, een kamp te zijn en daar zouden anderhalf duizend Poolse vrouwen zitten. Ja, dan wilde je weten hoe dat zit. Met een groepje militairen, een man of 25, zijn ze in jeeps gestapt. Ze namen ook een pantserwagen mee. Ze gingen buiten hun boekje, want zij moesten eigenlijk in Nederland blijven. Maar goed, ze gingen de grens over en reden kriskras over landweggetjes bij het kamp Oberlangen. Ze reden zo naar binnen, dwars door het hek. En wat troffen zij daar aan? Inderdaad, 1.728 Poolse dames uit Warschau. Zeer jonge leden van het verzet. Ze waren na het neerslaan van de opstand van Warschau gevangengenomen en gedeporteerd naar dit kamp."
Tekst gaat verder onder de foto
Luitenant Kozakiewicz, Jan Andrzej (foto: polishwargraves)
Noodlot
Luitenant Jan Andrzej ging niet uit nieuwsgierigheid naar het kamp. Hij hoopte er zijn zus te vinden. Dus hij reed met een andere soldaat, ene Kaczanowski, naar Oberlangen. Zwiggelaar: "Ze gingen op onderzoek uit en stelden vragen. Maar ja, je had niet direct 1.700 mensen ondervraagd, natuurlijk. Ze bekeken ook de lijst van geïnterneerden in het kamp, maar daar stond de naam van de zus niet bij. Wat Jan Andrzej niet wist, is dat zijn zuster wél in het kamp zat, maar onder de naam van haar man. Ze was intussen getrouwd en dat wist hij niet."
Maar toen sloeg het noodlot toe. De auto van Jan Andrzej raakte van de weg op het kampterrein. Zwiggelaar: "Zijn kameraad Kaczanowski raakte gewond, maar Jan Andrzej was op slag dood. Het nieuws van het ongeluk ging als een lopend vuurtje door het kamp. De zus van Jan Andrzej had een vreemd voorgevoel en ging in het ziekenhuis naar het stoffelijk overschot kijken. Zo vond zij haar broer terug, een ontzettend treurig weerzien. Als hij dat stomme verkeersongeluk niet had gekregen, dan had hij z'n zus bevrijd. Maar het liep anders."
Duizend bh's
Na een lange veldtocht door West-Europa, waar de Poolse militairen als onderdeel van het geallieerde leger vochten voor de bevrijding van voor hen 'vreemde' landen, beschouwden ze dat kamp als het enige stukje Pools grondgebied dat ze hebben kunnen bevrijden tijdens de oorlog. Zwiggelaar weet nog een verhaal. "Of het waar is weet ik niet, maar ik vind het te mooi om het niet te vertellen. Dat de Polen bij de 'store', de militaire bevoorradingsafdeling, duizend bh's bestelden. Nou, toen wilden ze van hogerhand toch eerst weleens weten wat er aan de hand was. En of het geen tikfout was. Haha, maar die waren dus bedoeld voor de Poolse dames."
Aan het eind van het bosje begint het grasland. Zwiggelaar: "Het kamp liep natuurlijk nog veel verder door. Tot aan het eind van die weide wel. Als je 1.700 vrouwen wil opsluiten, dan heb je wel wat ruimte nodig. Kamp zes was dit, de zesde van de vijftien Emsland-kampen." Op een informatiebord staat aangegeven hoe groot het kamp destijds was. De naam of de trieste geschiedenis van Jan Andrzej Kozakiewicz wordt nergens vermeld. "Maar gelukkig vertellen wij dat verhaal dan vandaag", zegt Zwiggelaar glimlachend.
Tekst gaat verder onder de foto
Poolse vrouwen na de bevrijding van Kamp Oberlangen (foto: copyright IWM.org.uk (IWM HU 106429)
Drenthe Toen
Onder het motto 75 jaar bevrijding zendt het radioprogramma Drenthe Toen vijf reportages uit over de rol van de Poolse strijdkrachten bij de bevrijding van Drenthe. Het eerste deel is hier terug te luisteren. Drenthe Toen is elke zondag te beluisteren tussen 12.00 en 14.00 uur op Radio Drenthe en daarna terug te luisteren via uitzending gemist.