VARSSEVELD - De Britse piloot Frank Dell wordt in de nacht van 14 op 15 oktober 1944 met zijn Mosquito-bommenwerper neergeschoten in de omgeving van het Duitse Münster. Dell kan dan nog niet vermoeden dat hij betrokken zal raken bij één van de grootste oorlogsdrama's in de Achterhoek; het executeren van 46 Nederlanders in een graanveld bij Varsseveld. Het drama van Rademakersbroek.
Dell overleeft dus het neerhalen van zijn bommenwerper, hij redt zich met zijn parachute, en besluit naar Nederland te lopen. Dat doet hij vooral in de nacht. Na een zware trip van vier tot vijf dagen komt hij in de Achterhoek aan. Twee ondergedoken jongens vinden hem in Aalten in een hooiberg en daarna wordt de piloot opgevangen door het plaatselijk verzet.
Frank Dell in 1946 - foto Peter Doeleman
Van piloot naar verzetsman en wapeninstructeur
De Brit wordt uiteindelijk in boerderij Somsenhuus in IJzerlo bij Aalten ondergebracht en gaat daar samenwerken met verzetsman Jan Ket. Deze oud-marine-man heeft met drie anderen (Cees Ruizendaal alias Zwarte Kees, Gerrit de Vries en Jaap Allersma) al vroeg in de oorlog een verzetsgroep opgezet; met leden uit de regio Aalten en Dinxperlo (KP Aalten). In het najaar van 1944 besluiten de mannen om een stootgroep van 30 tot 40 personen samen te stellen om de Duitsers aan te pakken en zo de weg vrij te maken voor de bevrijders in aantocht.
Frank Dell is een welkome gast binnen dit plan omdat hij de wapens die de Engelsen voor de groep droppen goed kent en zo de Nederlandse verzetsmensen kan trainen in het gebruik ervan. De KP bestaat dan uit een man of 30, waaronder twee Polen en twee gedeserteerde Elzassers, en zeven ondergedoken piloten. Ze richten de leegstaande boerderij De Bark in als uitvalsbasis omdat de boeren in de buurt, waar ze eerder onderdak vonden, bang worden vanwege al hun 'wapengekletter'.
Boerderij De Bark
Verzetsbolwerk op de verkeerde plek
Als op zondag 25 februari 1945 drie Duitse officieren uitgerekend rond de boerderij onderzoek doen voor het plaatsen van artillerie tussen Aalten en Dinxperlo loopt de situatie uit de hand. De drie vinden een Engels blik waarin handgranaten hebben gezeten en lopen snel weg. Verzetsman Henk van 't Lam achtervolgt ze met een paar man en dwingt ze op de grond schietend met zijn stengun tot overgave. De drie hebben kaarten bij zich waaruit blijkt waar in de omgeving geschut zal worden geplaatst en één van de Duitsers bevestigt (na ondervraging) deze plannen. De chauffeur van de Duitsers, die op de doorgaande weg staat te wachten, wordt even later gevangen genomen en, met zijn Opel-stafauto en al, ook naar De Bark gebracht. In de boerderij zien de Duitsers dat hier een grote verzetsgroep actief is (onder meer door de wapens en gestolen Duitse uniformen die er hangen).
'Op een geruisloze manier van ze ontdoen'
De leiders van de KP houden vervolgens 'krijgsraad': wat moeten ze met hun gevangenen ? Het opsluiten of ergens anders onderbrengen lijkt uitgesloten. Na de oorlog zeiden Jan Ket en een andere verzetsman, Henk van 't Lam, 'we moesten ons op een geruisloze manier van ze ontdoen'. Met andere woorden de Duitsers moeten worden omgebracht. Frank Dell probeert de Nederlanders op andere gedachten te brengen. Als hij de boerderij binnen loopt ziet hij hoe de vier met vastgebonden handen en proppen in hun mond door een verzetsman met een stengun onder schot worden gehouden. 'Ik ging ertussen staan, ik kon niet toezien bij een executie. Ik wees hen op de Conventie van Genève en had het gevoel dat hun leven in mijn handen lag'. Dell ziet in de portemonnee van één van de Duitsers een foto van een vrouw met twee kinderen. 'Een gewapende man neerschieten in de strijd is één ding, maar als je weet van zijn familie en hij is ongewapend, dan wordt neerschieten heel moeilijk'. Na een korte discussie met Jan Ket moet de piloot toegeven dat hij geen alternatief heeft. Dell conformeert zich aan de beslissing van de groep, maar pleit voor doodschieten in plaats van ophangen. Volgens Ket is dat te riskant met zoveel Duitsers in de directe omgeving.
Ket en Van 't Lam besluiten dat het ophangen van de vier de beste optie is, en dat gebeurt dan ook. De vier worden één voor één opgeknoopt in de kelder van De Bark. Volgens Dell op een heel primitieve manier: 'in plaats van een snelle dood werden de Duitsers eigenlijk langzaam gewurgd'. De Engelsman en Van 't Lam nemen het daarna op zich om de lijken te laten verdwijnen. De lichamen worden met veel moeite in de Duitse auto gehesen en er wordt een ongeluk in scène gezet. De wagen wordt in de buurt tegen een boom gereden en twee springladingen moeten alle sporen vernietigen. Omdat de kracht van de explosie tegenvalt blijven de lichamen van de vier mannen intact. Toegesnelde Duitsers ontdekken dan korte tijd later al dat de vier zijn opgehangen.
Bloedige wraak door de Duitsers
De bezetter neemt bloedig wraak en laat 46 gevangen Nederlandse verzetsmensen uit hun cellen in Doetinchem halen. In de vroege ochtend van vrijdag 2 maart 1945 worden deze zogeheten 'Todeskandidaten' in een veld bij het Rademakersbroek door de Duitsers doodgeschoten. Ket en Van 't Lam hebben na de oorlog in een interview verteld over hun besluit en de dramatische gevolgen daarvan. De laatste zegt 'het is verschrikkelijk zonde dat die 40 mensen opgeofferd zijn moeten worden', maar verdedigt de actie door te zeggen dat er geen geschut is geplaatst door de Duitsers en dat daarmee vele slachtoffers onder burgers en bevrijders in de regio zijn voorkomen. 'Nu konden de geallieerden zonder slag of stoot door dit gebied'.
Dell vliegt verder en wordt geëerd door British Airways
Frank Dell (nu 96) overleeft de oorlog en start een carrière in de burgerluchtvaart bij British Airways. Hij keert met regelmaat terug naar de Achterhoek om de herdenkingen op Rademakersbroek bij te wonen en zijn onderdakbieders te bezoeken. In zijn boek 'Mosquito down' beschrijft hij op een pakkende manier zijn oorlogsbelevenissen. Over het ophangen van de vier Duitsers zegt hij achteraf: 'Er waren geen alternatieven. Het waren gewone jongens die op het verkeerde moment op de verkeerde plek waren'.
Het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten is een project gestart dat alle 46 geëxecuteerden van Rademakersbroek een gezicht gaat geven. Een opzet die ongetwijfeld op goedkeuring van de oud-piloot kan rekenen.
Klik hier voor een interview met en meer over Frank Dell.
Lees hier over het verraad van de KP-Aalten.
