ZUTPHEN - Als de Duitsers in mei 1940 ons land binnenvallen, breken er donkere tijden aan, maar het Sinterklaasfeest laten we ons niet afpakken. In een steeds soberder Nederland worden Nederlanders alleen maar creatiever en vastberadener als het gaat om het handhaven van het populaire kinderfeest.
November 1940, Nederland is een half jaar bezet en hoewel het normale leven voor de meeste mensen gewoon doorgaat, zijn er toch wel zorgen rondom het Sinterklaasfeest. Er heerst schaarste en de Duitsers komen met steeds meer ge- en verboden. Dat roept de vraag op of Sinterklaas nog wel gewoon gevierd kan worden, juist nu de mensen wel een beetje vreugde en gezelligheid kunnen gebruiken. Het Stichting Initiatief Comité Amsterdam, dat altijd de landelijke Sinterklaasintocht in Amsterdam organiseert, staakt vanwege de bezetting zijn activiteiten: de landelijke intocht gaat dit jaar niet door.
De Maasbode 20 november 1940
Hij komt wel in de Achterhoek
Gelukkig laat de goedheiligman zich niet tegenhouden en komt hij in de Achterhoek gewoon langs. In de Graafschapbode van 29 november 1940 staat:
'...Het verwondert ons zelfs niet of in heel wat gezinnen zal zo langzamerhand de vraag worden gesteld: vieren we dit jaar toch Sinterklaas? We geloven er goed aan te doen iedereen aan te raden, hier een bevestigend antwoord op te geven. Juist in een tijd die al zoo zorgelijk is en die voor zooveel menschen verdriet en zorgelijkheden meebrengt, is er extra behoefte aan al die kleine vriendelijkheden en verrassingen waarin Sinterklaas uitmunt...'
Het artikel sluit af met een gedichtje:
Wat ook wijke of verander'
Elke echte Nederlander
Doet toch iets aan Sinterklaas!
't Eeuwenoude feest vergeten
Dáárvan willen we niet weten
De traditie blijft de baas!
De Graafschapbode, 29 november 1940
Ook in Zutphen vieren ze gewoon Sinterklaas. Op 5 december 1940 vaart de goedheiligman, met toestemming van de autoriteiten, met een stoombootje het hanzestadje aan de IJssel binnen. De aankomst is in verband met de verduisterings-voorschriften, dit jaar wel wat later dan voorgaande jaren, om 9.15 uur in plaats van om 8.00 uur.
De Zutphense Bakker D. van Beek maakt in 1940 een film van de aankomst van de Sint:
Sint als daad van verzet
De cadeautjes worden in de loop der jaren misschien wat kleiner er de hoeveelheid snoepgoed neemt af, maar het Sinterklaasfeest blijft bestaan. Het biedt een vrolijke afleiding in deze donkere dagen en helpt het moreel hoog te houden. Bovendien voelt het ook een beetje als een daad van verzet tegen de nazi's. Dat is vooral terug te lezen in Sinterklaasgedichten die in de oorlogsjaren zijn geschreven.
Gedicht van de ‘Verzet-Sinterklaas’
'Zoo, zeide de Sint en krabde zijn baard
Ik ben nu langzaam oud en bejaard
En de menschen gaan me werkelijk vervelen
Zij moorden en vechten en roven en stelen
Toch is er een kleine groep die ik mag
Die werken en strijden bij nacht en bij dag
Die zich verzetten met hand en tand
En vechten voor vrijheid in Nederland
Voor die wil ik rijden, die wil ik wat geven
Hun wensch ik een gelukkig en voorspoedig leven'
Op pakjesavond 1941 strooit de Royal Air Force doosjes met snoepjes uit boven Nederland. Op de kartonnen doosjes staat “Surprise voor Hitler,” met een tekening van zwarte Piet die Hitler een pak voor zijn billen geeft, Naast hem zit de Italiaanse dictator Mussolini in de zak.
R.A.F. snoepdoosje 1941
Sint gaat ondergronds
Naarmate de oorlog vordert, wordt Sinterklaas steeds ingetogener gevierd. In 1944 is er helemaal geen landelijke intocht, vanwege de hongerwinter. Ook in Zutphen komt de goedheiligman dat jaar niet aan op de IJsselkade. De hanzestad is een maand daarvoor, op 14 oktober, gebombardeerd en de geallieerden hebben Zuid-Nederland al bevrijd. De spanning hangt in de lucht en daarom geven de autoriteiten geen toestemming voor de viering. In het grootste geheim krijgt een klein groepje Zutphense kinderen de Sint toch te zien in de achterzaal van het Sint Jozefgebouw aan de Halterstraat. Er worden liedjes gezongen en alle kinderen krijgen een cadeautje. De bijeenkomst is zwaar beveiligd en de bezetter en de plaatselijke autoriteiten komen het geheime feestje nooit te weten.
Zutphen in puin - Gelders Archief, collectie Van Beek
Op datzelfde moment viert een bonte groep mensen Sinterklaas in Huis Verwolde te Laren (Gld). Onderduikers, vluchtelingen, omwonenden en personeel van het landgoed verzamelen zich in het landhuis voor het heerlijk avondje, zo blijkt uit onderzoek van Hester Meuleman. Zij ontdekt in 2011 in de nalatenschap van haar vader een oude Statenbijbel met ingeplakte vergeelde stukken papier. Wat blijkt? De bijbel is in december 1944 gebruikt als het Grote Boek van Sinterklaas. Van alle aanwezigen, kinderen en volwassenen staat een korte beschrijving in het boek. Opgeschreven door een ondergedoken Nijmeegse student, die die avond de rol van Sinterklaas op zich neemt. Een ondergedoken joodse jongen speelt Zwarte Piet. Echte cadeaus zijn er niet, want: ‘De reis [verliep] dit jaar zeer ongunstig door de oorlogsomstandigheden. De soldaten hebben alle cadeautjes meegegapt, vandaar surprises.’ Wel krijgen alle aanwezigen een surrogaat boterletter, gemaakt van van koolraap.
Lees het hele verhaal op: https://www.textualscholarship.nl/?p=9897
Heerlijk avondje in bevrijd Nederland
Nijmegen is in het najaar van 1944 al bevrijd en ook al ligt de stad in de frontlinie en is het er nog lang niet veilig, er wordt vrolijk Sinterklaas gevierd. In het Nijmeegs Dagblad van 6 december 1944 staat te lezen:
'Het goede oude Sinterklaasfeest is ook dit jaar door vele kinderen in Nijmegen gevierd. (…) Welk een vreugde, dat de oude heilige den weg naar Nijmegen zelfs nu wist te vinden. Overal werd hij begroet met enthousiasme, overal werd hij toegezongen en nergens keerden de kinderen huiswaarts met leege handen. Integendeel, er waren verschillende lekkernijen, zelfs borstplaatjes, groote koeken, fleschjes limonadesiroop enz., terwijl ook hier en daar degelijk ondergoed door Sint en zijn knecht werd uitgereikt. De aanvoer van de geschenken is met volledige medewerking der geallieerde autoriteiten geschied en op menig feest zag men militairen als glunderende toeschouwers bij de pret der kinderen.(...) Ze straalden, de kinderen. Ze vergaten een oogenblik hun kleine -thans wellicht groote- kinderzorgen. En de ouders die hun kroost haalden en weer veilig thuis bezorgden, lachten mee met de verhalen over hoe het wel geweest was. Er was een vreugdestemming in veel gezinnen. Het was toch Sinterklaas....'
Ook in Velp worden de kinderen tegen alle verwachtingen in verwend. Gemeenteambtenaar Steven Jansen noteert in zijn dagboek:
… prettiger is de verrassing, die het Rode Kruis de kinderen van 4-8 jaar bezorgt: Sint Nicolaas komt toch. Het N.H.V. staat vol met speelgoed, dat uit Arnhem gered kon worden. 5 en 6 December komt de ene groep kinderen na de andere om er wat uit te zoeken. (…) De kinderen zijn dolverrukt met het cadeau van de Sint.
De Canadese Newsreel doet in 1944 verslag van een Sinterklaas-viering in bevrijd Zuid-Nederland:
Sint rijdt Paultjes huisje voorbij
Voor de 6-jarige Groesbeekse Paultje die op dat moment in Ravenstein woont, omdat zijn familie een paar weken daarvoor moest evacueren, loopt Sinterklaas bijna uit op een drama, de goedheiligman rijdt namelijk stilletjes zijn huisje voorbij. Zijn tante Petronella Dozy schrijft in haar dagboek:
'Sint Nicolaas zal in Ravenstein komen en alle vluchtelingenkinderen bezoeken. De gehele middag ligt Paultje op zijn knietjes in de vensterbank uit te kijken; schoon wij hem gewaarschuwd hebben niet al te vast op de komst van de Sint te rekenen, de goede man moest zo heel veel kindertjes bezoeken'.
Maar Paultje blijft in de vensterbank zitten, zelfs als het al donker begint te worden. Eindelijk hoort de familie paardengetrappel en gejoel van kinderen.
… een verrukte uitroep: 'Daar komt hij!' Even later stelde een trillend stemmetje vast: 'Sint gaat ons hek voorbij.' Een diepe teleurstelling klonk in die paar woorden en toch hield de kleine spreker zijn tranen moedig in bedwang'.
De familie probeert koortsachtig te bedenken hoe ze Paultje kunnen troosten en hoe ze nu nog aan een cadeautje kunnen komen. De redding komt de volgende dag van een lieve Ravensteinse oma, die Paultje alleen van gezicht kent. Ze brengt de boodschap dat:
...Sinterklaas niet precies geweten had waar Paultje woonde en daarom het pakje bij haar had afgegeven, tegelijk met de geschenken voor haar kleinkinderen. In zijn eentje stapte Paultje naar de onbekende grootmoeder op de Markt, na verzekerd te hebben dat hij het huis best wist te vinden. De jongen kwam verrukt thuis met een tekenboek en een potlood...'
Eind goed, al goed.
Canadese pieten en snoepbonnen
In november 1945, als ook de rest van Nederland bevrijd is, wordt Sinterklaas weer op grootse wijze in ons land onthaald. Amsterdam is het toneel voor de landelijke intocht en het wordt een vrolijk feest met zestien Canadese pieten in Jeeps. De goedheiligman rijdt in een militaire colonne door de hoofdstad, toegezongen door duizenden kinderen, die maar wat blij zijn met de extra snoepbonnen die ze krijgen.
Op 5 december 1945 wordt de goedheiligman ook in Zutphen op grootse wijze onthaald door massaal toegestroomde kinderen en hun ouders. De traditionele rit naar het centrum van de stad is een ware triomftocht, want Nederland is vrij en viert weer uitbundig feest!
Canadese Pieten in Amsterdam, november 1945 - Nationaal Archief - Koos Raucamp
