In Heino wordt een moordenaar vereerd als verzetsheld. Dat concludeert historicus Ewout van der Horst na uitgebreid historisch onderzoek.
Jan Willem Haye en zijn vriend Klaas Muller werden enige tijd na de moord opgepakt. Ze bekenden schuld en werden vervolgens door de Duitse rechtbank ter dood veroordeeld.
Ondanks de bekentenis en veroordeling wordt Haye in de kerk in Heino vereerd als verzetsheld, terwijl volgens historicus Van der Horst uit geen enkel historisch document blijkt dat hij bij het verzet aangesloten was.
In de hervormde kerk in Heino hangt een groot bord dat herinnert aan de oorlog. Op dat bord wordt stilgestaan bij de inval van de Duitsers, een verstoorde kerkdienst in 1944 en drie zoons uit het gezin Haye-Bergwerf die gefusilleerd werden.
Het bord hing vroeger in de gereformeerde kerk in Laag Zuthem, maar na sluiting werd deze veiliggesteld door de plaatselijke historische vereniging. Wel kreeg een bord met vergelijkbare tekst een nieuw onderkomen in de kerk van Heino. Om beter in het interieur van de kerk te passen, moest het uiterlijk van het bord aangepast worden.
Maar dat is niet het enige dat veranderde, merkt Van der Horst op: “Wat mij direct opviel, is dat juist de namen van de drie jongens Haye er aan zijn toegevoegd. Merkwaardig. Waarom zou je dat doen? Zeker in het geval van Jan Willem Haye, één van de daders van de moord op Koopman.”
Volgens de historicus wringt de tekst op het bord. “De daders van de moord op Koopman zijn in Heino lang herdacht als een soort van helden, omdat ze een NSB’er hebben omgelegd. Maar nu de waarheid naar boven komt, is dat nogal een twijfelachtige status.”
De historicus stelt dat de moord geen verzetsdaad was, maar het gevolg van een uit de hand gelopen caféruzie. “Koopman kwam in Heino in een café toen hij op de terugweg was van Raalte naar zijn woonplaats Zwolle. In dat café trof hij Klaas Muller met zijn vriend Jan Willem Haye. De jongens namen afscheid met een biertje, want Klaas moest naar Duitsland.”
NSB-speldje
“Klaas was gefrustreerd omdat hij in Duitsland moest gaan werken. Toen hij Koopman met een NSB-speldje binnen zag komen, riep hij hem meteen ‘houzee’ tegemoet. Een beetje provocerend.”
“Vervolgens ontstond er een stevige woordenwisseling die uiteindelijk door ingrijpen van omstanders is gesust. De jongens hadden wel het gevoel dat ze hier last van konden krijgen, zijn Koopman achterna gefietst en hebben hem van zijn fiets geslagen.”
Niet lang na de moord werden Muller en Haye opgepakt, bekenden uiteindelijk hun schuld en werden ter dood veroordeeld.
Voor de familie Haye kreeg de zaak een verschrikkelijke nasleep. Ook twee jongere broers uit het gezin werden in 1944 door de Duitsers opgepakt en gefusilleerd. Hun vader bracht dat in direct verband met de moord op de Zwolse NSB’er.
Hoewel de historicus goed beseft dat hij mensen persoonlijk raakt met het naar buiten brengen van dit verhaal, vindt hij het toch belangrijk dat het verhaal verteld wordt.
“Ik heb voor mezelf ook wel echt zitten dubben van: moet ik willens en wetens dit verhaal oprakelen? Het kan nabestaanden nog zozeer treffen en pijn doen. Juist omdat dit verhaal de afgelopen jaren naar buiten is gebracht vanuit het perspectief ‘de heldhaftige verzetsstrijders uit Heino’, vond ik dat het nu echt tijd was om de onderste steen boven te krijgen. Daarom ben ik op zoek gegaan wat er nou echt is gebeurd.”
Het verhaal met daarin de onderzoeksbevindingen van Van der Horst, staat in het boek ‘De oorlog gaat nooit voorbij – Overijssel 40-45’, uitgegeven door Wbooks. Dat boek verschijnt op 25 maart. Het boek bevat 25 persoonlijke verhalen over onze provincie in oorlogstijd. RTV Oost besteedt op 12 april uitgebreid aandacht aan het verhaal over 'de affaire Koopman '. Het verhaal is onderdeel van een 17-delige serie, waarin de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Overijssel verteld wordt.
