ARNHEM - In de Tweede Wereldoorlog is propaganda voor zowel de Duitsers als de geallieerden een belangrijk middel om met misleiding en manipulatie de eigen bevolking te winnen voor de 'goede zaak' en de vijand te demotiveren. Kerstmis leent zich, als feest van familie en samenzijn, natuurlijk bij uitstek voor propaganda-doeleinden. In december 1944 verspreiden zowel de Duitsers als de geallieerden sentimentele kerstkaarten, waarmee ze proberen in te spelen op gevoelens van heimwee van vijandige soldaten, zodat ze aan het twijfelen worden gebracht.
Als je met Kerstmis ver van huis en haard moet vechten in barre omstandigheden, als vrede op aarde verder weg lijkt dan ooit, dan is het logisch dat je met gevoelens van heimwee en verlangen aan je geliefden thuis denkt. Dat geldt ook voor de Amerikanen, Canadezen en Britten die in december 1944 aan de andere kant van de grote plas vechten voor een vrij Europa. De Duitsers weten dat natuurlijk ook en drukken aan het eind van de Tweede Wereldoorlog propaganda-kerstkaarten en pamfletten met sentimentele plaatjes en gevoelige teksten, met als doel heimwee van de soldaten aan te wakkeren en ze zo te demotiveren om nog verder te vechten.
Het Legermuseum in Delft heeft een Duitse pamflet-raket in de collectie, waarmee propaganda-pamfletten en kerstkaarten zijn verspreid. De kaarten zijn bedoeld om het moraal van de geallieerden naar beneden te halen. De raket is gevonden in de uiterwaarden van de Waal en is mogelijk afgeworpen in december 1944, toen daar na Operatie Market Garden de geallieerden zaten. Het is bekend dat in die periode ook zulke raketten zijn afgeworpen in de Belgische Ardennen boven de Amerikaanse 101ste Airborne Divisie.
Kom je ooit nog thuis?
Op de kerstkaarten staan gevoelige teksten over valse beloften, teleurstelling en het gemis van familie.
Duits propaganda-pamflet
Vertaling:
'Zo, soldaat, daar zit je dan in Niemandsland, vlak voor Kerstmis, ver weg van thuis en je geliefden. Je liefje of vrouw, je dochtertje, of misschien zelfs je zoontje, voel je niet hoe ze zich zorgen om je maken, en voor je bidden? Ja jongen, biddend en hopend dat je snel weer thuis komt. Maar kom je ooit nog thuis? Weet je zeker dat je je geliefden ooit weer terugziet? (…) Man, heb je daar wel eens aan gedacht? Wat zou er van hen worden, als je niet meer thuis zou komen?'
Vervolgens wordt de lezer natuurlijk aangespoord om de strijd op te geven en te deserteren. Op een andere kaart staat een boodschap van dezelfde strekking:
Duitse propaganda-kerstkaart
Alle voorspellingen zijn niet uitgekomen
Elke belofte is gebroken
Alle hoop versplinterd
Het heeft allemaal geen zin
Er is geen eind in zicht
Na Duitsland, Japan
Kap ermee, op wat voor manier dan ook
Doden kunnen het niet navertellen, krijgsgevangenen wel
Geallieerde propaganda
Propaganda is natuurlijk niet alleen aan de Duitsers voorbehouden, de geallieerden kunnen er ook wat van. Deze Amerikaanse flyer is verspreid onder Duitse troepen in Italië. Er staat een bezorgde Duitse moeder op met haar dochter.
Amerikaans propaganda-pamflet
Op de achterkant staat een lange propaganda-tekst:
'Duitse soldaat aan het Italiaanse front. Wat voor kerstavond hebben je naasten? Hebben ze nog steeds een huis waarin ze de geboorte van Christus kunnen vieren? Hebben ze een goede kerstmaaltijd? Of worden ze gestoord door luchtaanvallen? Moet je vader in de kerstnacht in actie komen met de Volkssturm? Zijn je jonge broer en je zoontje weg van de familie omdat ze in dienst zijn? Is je vrouw helemaal alleen? Heeft je moeder niemand om kerstliedjes mee te zingen? Is er helemaal geen kerstmuziek te horen in Duitsland, afgezien van de ontploffingen van bommen en de schelle stem van radiopropaganda...?'
Ook de Britten maken gebruik van kerst-propaganda. Zij verspreiden kerstkaarten in het bezette Denemarken als oppepper voor de bevolking. 'Vrolijk kerstfeest van de geallieerden,' staat erop, met op de voorkant een bijzonder cadeau voor de Deense patriotten: flink wat wapens, bommen en granaten van Uncle Joe Stalin (de Russen), Uncle Sam (de Amerikanen) en John Bull (de Britten). In de kerstboom hangt Hitler aan een strop te bungelen.
Britse propaganda-kerstkaart
De Russen drukten ook pamfletten en kaarten met kerst-propaganda. Hier een pamflet met Hitler op een stapel schedels naast een wel heel lugubere kerstboom. De tekst op de achterkant luidt:
'Duitse soldaten! Hitler is schuldig aan de dood van miljoenen Duitse soldaten. Hij heeft jullie naar de eindeloze Russische vlaktes gejaagd. Hij heeft jullie laten lijden en sterven voor een waardeloze zaak. Zet Hitler af en stop deze plunder-oorlog.'
Russische propaganda-kerstkaart
Het is niet bekend of soldaten zich door deze propaganda hebben laten beïnvloeden en gedeserteerd zijn.
Vrolijk kerstfeest met de Canadezen
De Canadezen die in de winter van 1944 in slot Doddendael in Ewijk gelegerd zijn, laten zich in ieder geval niet wegjagen. Zij blijven en organiseren voor de kinderen uit het land van Maas en Waal een vrolijk Kerstfeest:
