In Kamp Amersfoort zijn in 2020 voor het eerst 49 leden van het verzet herdacht die daar op 8 maart 1945 zijn gefusilleerd. Ze werden vermoord als wraak voor de onbedoelde aanslag op Hanns Rauter, de hoogste SS’er in Nederland.
Kinderen, kleinkinderen, broers, zussen: samen lopen ze over de zogenoemde Schietbaan naar de plaats waar 75 jaar geleden een gruweldaad is gepleegd. Toen vonden 49 mensen hier de dood.
Zo'n driehonderd nabestaanden waren op 8 maart 2020 in Leusden om de mannen die er stierven te herdenken. Het besef dat ze dezelfde meters lopen, wekt zichtbaar emotie op. De baan, 320 meter lang, is uitgegraven door gevangenen van Kamp Amersfoort.
De slachtoffers waren vooral verzetsmensen, de meesten nog jong. Sommigen hadden al kinderen, anderen kregen nooit de mogelijkheid. Ze waren eerder opgepakt en de meesten kwamen uit het beruchte Oranjehotel in Scheveningen. Ze zouden naar Kamp Amersfoort worden gebracht, om daar op transport te gaan naar werkkampen in Duitsland. Maar zover kwamen ze niet.
Drieduizend kilo vlees
In de nacht van 6 op 7 maart 1945 ging er iets gruwelijk mis. Het verzet had gehoord dat een Duitse vrachtwagen drieduizend kilo vlees zou halen in Epe. De hongerwinter had veel ellende veroorzaakt en de partij vlees kon vele monden vullen.
De met kogels doorzeefde auto waarin Hanns Rauter zwaargewond raakte. Foto: Jan Muda, beeldbank NIOD
De nachtelijke actie waarbij het voedsel bij het gehucht Woeste Hoeve moest worden veroverd mislukte compleet. Omdat SS-leider Hanns Rauter de uitlaat van een vrachtwagen onder zijn auto had laten plaatsen en het op dat moment pikdonker was, koos het verzet het verkeerde voertuig. Rauter raakte bij de schietpartij zwaargewond, maar overleefde de overval. De aanslag kreeg ernstige gevolgen.
Massaexecutie
Als wraak vermoordden de Duitse bezetters 263 verzetsmannen, de grootste massaexecutie in de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Op meerdere plaatsen in ons land werden mensen omgebracht. De 49 mannen in Kamp Amersfoort stierven in de vroege morgen van 8 maart.
Het opgraven van 19 slachtoffers uit Kamp Amersfoort van de represaille voor de aanslag op Hans Rauter, na mei 1945. Foto: Beeldbank NIOD
De groep nabestaanden kiest exact 75 jaar later een plaatsje bij het monument dat in de volksmond De Stenen Man wordt genoemd. Allemaal dragen ze een naamplaatje met daarop hun familienaam. Als de namen worden voorgelezen, is dat een emotioneel moment. "Jan Wuijster", klinkt het. De dochter van Jan vertrekt even haar gezicht. Ze is vandaag speciaal uit België naar Kamp Amersfoort gekomen om haar vader te herdenken.
Zonder vader opgroeien
Jan Wuijster had drie kinderen, waarvan Anna de middelste is. "Ik weet nog dat ik met mijn vader en broer op straat liep en dat twee mannen van de Gestapo mijn vader ineens meenamen," vertelt Anna. Pas na de bevrijding kwam de familie erachter dat Jan was geëxecuteerd. "Zonder vader opgroeien is moeilijk. En helemaal op deze manier, zo onterecht."
Sommige nabestaanden weten pas sinds kort hoe hun geliefde is overleden. Gids in Kamp Amersfoort Edie Brouwer heeft de herdenking georganiseerd en alle nabestaanden opgespoord. Zijn telefoontje voor de uitnodiging betekende in sommige gevallen dat er eindelijk duidelijkheid was over het lot van een verdwenen familielid. "Het is belangrijk voor de nabestaanden dat ze erkenning krijgen voor deze gebeurtenis”, zegt Brouwer. “En het publiek moet weten dat deze mannen zijn gevallen en om welke reden."
Armoede
Ook voor Anna Wuijster is de herdenking een belangrijk moment. De familie moest zich maar zien te redden na de oorlog. Zonder man had de moeder van Anna het zwaar. Er was niets en het gezin leefde in armoede. Omdat niet aangetoond kon worden dat Jan bij een verzetsgroep zat en hij wellicht toevallig tussen de verzetsmensen terecht was gekomen, kreeg het gezin geen vergoeding.
Voor Anna heeft het gebroken gezinsleven tot op de dag van vandaag gevolgen. Door de armoede werd ze door schoolgenootjes vaak met de nek aangekeken en dat doet nog steeds veel met haar. Inmiddels woont de 83-jarige vrouw al jaren in België.
Gearmd lopen de nabestaanden langs De Stenen Man. Sommige leggen bloemen neer. Dan gaat de groep terug naar het bezoekerscentrum voor een kopje koffie en om alles te laten bezinken. 75 jaar na dato zijn deze 49 verzetsmensen voor het eerst als groep herdacht.
