Het is een bizar en nauwelijks bekend verhaal. Vijf Groninger verzetsstrijders kwamen in april 1945 alsnog om het leven. De oorlog was al bijna voorbij, de stad Groningen bevrijd.

Ze werden bij toeval slachtoffer van de Duitse oorlogsmisdadiger Willi Herold. Een verhaal dat nu weer naar boven komt door de film 'Der Hauptmann', die momenteel in de bioscopen draait.

De filmposter van Der Hauptmann

Terug van de Arbeidseinsatz

Op 20 april 1945, een paar dagen na de bevrijding van Stad, werd besloten om alvast een groep mannen met een vrachtwagen naar de grens bij Nieuweschans te sturen. Ze gingen om Groningers die terugkwamen van de verplichte Arbeidseinsatz in Duitsland op te halen.

Het vijftal, Kornelis Fielstra, Johan Kok, vader en zoon Magermans en Johannes Verbiest, vertrok op 21 april. Ze gingen in een buitgemaakte Duitse legervrachtwagen en gekleed in de blauwe overalls die het uniform waren van de Binnenlandse Strijdkrachten. Dat was de opvolger van het Nederlandse verzet, dat in de dagen na de bevrijding als een soort ordedienst opereerde.

Willi Herold raakt zijn eenheid kwijt

De Canadese troepen hebben ondertussen wel een groot gedeelte van Groningen bevrijd, maar zijn nog niet opgerukt in Duitsland. Aan de Duitse kant van de grens is ondertussen begin april de 19-jarige Duitse soldaat Willi Herold zijn eenheid kwijt geraakt. Hij zwerft door het grensgebied en vindt in de buurt van Bad Bentheim het uniform van een Duitse kapitein.

Hij trekt het aan en gaat rondbazuinen dat hij een 'bijzondere opdracht van de Führer heeft om orde op zaken te stellen'. Hij verzamelt andere loslopende soldaten en wapens en gaat op een verschrikkelijke manier tekeer.

In een paar weken tijd vermoordt hij met zijn manschappen bijna tweehonderd mensen, waaronder een grote groep gevangenen van concentratiekampen in het gebied: de zogenaamde 'Emslandlager'.

Moordenaarsbende

Eind april streek Herold met zijn moordenaarsbende neer in Leer, nadat hij nog een boer had neergeschoten, die als teken van overgave een witte vlag uit zijn raam had gestoken.

De groep Groninger verzetsstrijders kwam 21 april aan het eind van de dag aan in hetzelfde grensgebied. De verklaringen over wat er precies is gebeurd verschillen.

Verdacht van spionage

Volgens Menna Hensman van het Stadsarchief in Leer had een van de mannen familie vlak bij de grens wonen en zijn ze daar langs gegaan om te pauzeren en wat te drinken. Een Duitse militaire patrouille zag de vrachtwagen compleet met wapens erin buiten staan, arresteerde de vijf Groningers op verdenking van spionage en nam ze mee naar Leer.

Daar werden ze opgesloten in een cel van de politiepost in het Rathaus van Leer. De burgemeester zat met de mannen in zijn maag en na een paar dagen kwam het verhaal ter ore van Willi Herold. Om de burgemeester te imponeren hield hij in de tuin van een Gasthof waar hij verbleef een schijnproces van nog geen tien minuten, waarbij de mannen ter dood veroordeeld werden.

De mannen werden afgevoerd naar een plek aan de rand van Leer, moesten hun eigen graf graven en werden daar doodgeschoten.

Herold ontmaskerd

Herold werd een paar dagen na het doodschieten van de Groningers ontmaskerd door de Duitsers en gevangen gezet. Vlak daarna, op 29 april, werd de stad Leer door de Canadezen bezet. Herold werd in de chaos van de laatste oorlogsdagen al snel weer vrijgelaten.

Voor de familie van de slachtoffers was het lange tijd onduidelijk wat er precies is gebeurd. In juni '45 werden de lijken opgegraven, naar Groningen overgebracht en herbegraven. Maar over wat er precies gebeurd is werd vooral gezwegen.

'Mijn moeder wist geen details'

Kees Fielstra is een zoon van de vermoorde Kornelis Fielstra. Hij is geboren in september 1943 en was dus ruim anderhalf jaar toen het gebeurde.

'Mijn moeder heeft mij nooit meer verteld of kunnen vertellen dat mijn vader was verraden en neergeschoten in Leer. Verdere details wist zij niet of wilde zij niet vertellen.'

Fielstra als baby, met zijn ouders (Foto: Archief Kees Fielstra)

Attent gemaakt op boek

Pas in 2010 maakte een neef hem attent op het boek 'Gevangen in het Veen', van Pieter Albers, die de geschiedenis van de Emslandconcentratiekampen net over de Gronings/Drentse grens op papier stelde. In dat boek wordt het verhaal van Fielstra's vader en Willi Herold uit de doeken gedaan.

Onthulling gedenkplaat

Fielstra ging zelf verder op onderzoek uit en zocht contact met de gemeente Leer. Dat resulteerde in 2013 in de onthulling van een gedenkplaat aan de muur van het Rathaus. Naast de deur waar de gevangengenomen Groningers in en uit zijn gegaan. En een jaar later is er op de plek waar de mannen doodgeschoten zijn, net buiten Leer, ook een gedenkplaat geplaatst.

De gedenkplaat, net buiten Leer (Foto: Reinder Smith/RTV Noord)

Kees Fielstra bezoekt sinds die tijd ieder jaar op 25 april deze twee plekken om nog een keer stil te staan bij de gebeurtenissen.

Bij toeval gearresteerd

Pas in 1946, toen de volle omvang van zijn daden duidelijk was geworden, werd Willi Herold bij toeval gearresteerd omdat hij een brood gestolen had. Hij werkte inmiddels als straatveger in Wilhelmshafen. Na een proces werd hij, met een aantal mededaders, als oorlogsmisdadiger ter dood veroordeeld en op 14 november 1946 in de gevangenis onthoofd.

In de Nederlandse bioscopen draait sinds twee weken de film Der Hauptmann, over die weken in april waarin Willi Herold tekeer ging in de omgeving van Leer. Fielstra twijfelt nog of hij de film gaat bekijken.

'Ik weet niet of ik de film wel wil zien'

'Ik weet niet of de moord op de vijf Groningers ook in de film zit, maar als dat zo is speelt iemand dus de rol van mijn vader. Daar ben ik wel benieuwd naar. Maar ik zie er ook tegenop om de film te gaan bekijken, dus ik denk dat ik dat niet ga doen.'