Achttien jonge gevangenen uit de strafgevangenis in Utrecht werden op 5 februari 1945 naar de Barchman Wuytierslaan in Amersfoort gereden. Ter plaatse pakten de Duitsers nog twee toevallige voorbijgangers op. De groep mannen werd opgesteld in een voortuin en vervolgens genadeloos neergeschoten. De lichamen bleven als afschrikking een dag en een nacht liggen. Zo namen de nazi's wraak voor een sabotageactie bij het spoor even verderop.
Twee dagen eerder had de ondergrondse een hoofdseinhuis op het spoorwegemplacement bij station Amersfoort laten ontploffen. De spoorlijn langs Amersfoort was in het vroege voorjaar van 1945 een belangrijke route voor de Duitsers, nu het zuiden van Nederland in geallieerde handen was. Na de actie die het treinverkeer ontregelde werden de daders betrapt. Ze schoten drie Duitse militairen neer en maakten zich alsnog uit de voeten.
Een jaar later, bij de eerste 4 meiherdenking, is voor de twintig slachtoffers een oorlogsmonument onthuld. Op een plaquette staan de namen van de twintig mannen die bij de repressaille zijn geëxecuteerd. Van hen was alleen bekend dat ze om verschillende redenen waren opgepakt. Later wees onderzoek uit dat het niet alleen om tegenstanders van het nazi-regime ging. Twee van hen hadden zich vrijwillig bij het Duitse leger aangesloten.
Uit de nieuwe informatie blijkt dat een van de twee mannen om wie het nu gaat zich vrijwillig had gemeld bij de Duitse Wehrmacht om als bouwvakker aan de slag te gaan in Bretagne en op het eiland Guernsey. Dat hij in de gevangenis terechtgekomen is, kwam doordat hij werd betrapt bij een inbraak in zijn woonplaats Beverwijk.
De andere man werd al in 1936 lid van de NSB, trad later toe tot de Landstorm en kwam uiteindelijk terecht bij de SS. Uit getuigenverklaringen blijkt dat hij ten minste één keer op een ongewapende burger heeft geschoten. Toen zijn legeronderdeel naar België werd gestuurd om de opmars van de geallieerden te stoppen, deserteerde hij. Het is niet helemaal duidelijk wanneer en waarom hij is gearresteerd.
De achtergrond van beide mannen is ontdekt door NOS-journalist Roel Pauw, die onderzoek deed naar de namen op het monument. De gemeente heeft de tekst bij een steenhouwerij in Utrecht laten wijzigen. "Zij offerden zich voor de vrijheid" is vervangen door "Wij herdenken hen die vielen voor de vrijheid". Op wie de tekst eventueel wel of niet van toepassing is wordt overgelaten aan de bezoeker.
