Een antisemitische schuinsmarcheerder met een dure smaak, een zenuwtic en een huichelachtig karakter. Een speurtocht in binnen- en buitenlandse archieven heeft na 75 jaar een goed beeld opgeleverd van de nooit veroordeelde oorlogsmisdadiger Walter Heinrich, de eerste commandant van Kamp Amersfoort.
Heinrich verdween begin 1945 op mysterieuze wijze. Over de oorlogsmisdadiger was tot op heden niets bekend. "Bij zijn naoorlogse opsporing en uitleveringsverzoeken lijken onjuiste persoonsgegevens te zijn gehanteerd", laat Kamp Amersfoort weten.
Knipperoog
De vondst van zijn SS-dossier heeft nu zeer gedetailleerde informatie opgeleverd. Heinrich was verantwoordelijk voor geweld tegen onder meer verzetsstrijders, communisten en 2.500 Joden. In Kamp Amersfoort werden tijdens de Tweede Wereldoorlog 47.000 mensen onderworpen aan honger, dwangarbeid en mishandeling. Hij was ook een liefhebber van honden, een feestganger en een voormalig kunstschaatser. Kenmerkend was zijn knipperende oog, een zenuwtic. Het leverde hem een bijnaam op: 'Heinrich Knipperoog'.
Heinrich wordt omschreven als een gentleman. "Hoewel hij weinig in het kamp aanwezig was, was hij in directe contacten met gevangenen correct, vriendelijk en zelfs complimenteus bij goed gedaan werk." Tegelijkertijd was Heinrich een nazi van het eerste uur, die verantwoordelijk was voor een schrikbewind en zware mishandelingen toeliet. Hij deed bovendien hoogstpersoonlijk mee aan de executie van 77 Sovjet-krijgsgevangenen op 9 april 1942, de één na grootste executie in Nederland.
Carrièrejager
Als zoon van een treinmachinist werd Heinrich op 2 januari 1910 geboren in het Poolse Myslowitz. Hij groeide op in Oppeln, het huidige Opole. In maart 1933 werd de carrièrejager, zoals hij wordt genoemd, lid van de SS en de NSDAP en vervolgens aangenomen bij de Gestapo.
In augustus 1941 kwam Heinrich naar Nederland. Wilhelm Harster, bevelhebber van de Sicherheitspolizei en Sicherheitsdienst in Nederland, had de 31-jarige luitenant benoemd tot kampcommandant van Kamp Amersfoort. Na maart 1943 werkte hij nog bijna twee jaar als inspecteur van concentratiekampen op Nederlandse bodem, als staflid van de SiPo en SD in Den Haag.
Tientallen Walter Heinrichs
Een zoektocht wijst volgens Kamp Amersfoort uit dat tientallen mannen met de naam 'Walter Heinrich' wereldwijd opduiken in oorlogsgraven, gewone graven in Brazilië, vermistendatabases, krantenberichten, Amerikaanse en Canadese immigratieformulieren en zelfs Russische rechterlijke vonnissen van veroordeelde nazi’s. Maar geen van deze mannen is onder die naam te identificeren als de commandant van Kamp Amersfoort, die op 35-jarige leeftijd uit Nederland verdween.
"Misschien is hij wel net als zijn toenmalige baas Deppner naar Berlijn gestuurd en daar gesneuveld", aldus Kamp Amersfoort. "Over Walter Heinrich, de kampcommandant 'waar wij niets van wisten', weten wij best veel, maar over dat tweede stuk van zijn leven, zijn leven na de tweede Wereldoorlog, moeten wij het antwoord nog schuldig blijven."
Onderzoeksteam
Kamp Amersfoort heeft een onderzoeksteam van veertien vrijwilligers aan het werk gezet om in de komende vijf jaar het eigen verleden te onderzoeken. Het gaat bijvoorbeeld om oud-archeologen en gepensioneerde politiemedewerkers die een bijdrage leveren aan het onderzoek. Over het voormalige kamp is nog veel niet met zekerheid bekend omdat de Duitse bezetters in 1945 de hele administratie vernietigden toen de Canadese bevrijders naderden.
Volgens onderzoeksleider Floris van Dijk zijn veel gegevens over een van de bekendste kampen van Nederland tot nu toe gebaseerd op schattingen en naoorlogse verklaringen. Het onderzoek moet meer lijn gaan brengen in de gebeurtenissen die zich daar afspeelden. "We hebben al ontdekt bijvoorbeeld dat er geen 35.000, maar ruim 47.000 mensen gevangen hebben gezeten in Amersfoort", zegt Van Dijk. "Onder hen waren geen 900, maar 2500 joden. In het kamp zijn 383 mensen geëxecuteerd. We proberen de identiteit en het lot van zoveel mogelijk slachtoffers te achterhalen."
De nieuwe informatie over oorlogsmisdadiger en kampcommandant Walter Heinrich is een van de andere eerste ontdekkingen. Mogelijk komt er nog meer nieuwe informatie boven water over Heinrich. Onafhankelijk onderzoeker Eric Hennekam laat weten dat hij binnenkort ook op zoek gaat naar de verdwenen kampcommandant. Het volledige portret dat Kamp Amersfoort-onderzoeker Floris van Dijk heeft geschreven over Walter Heinrich vind je hier (pdf).
