De Duitsers hebben in 1943 overwogen om zo'n 2.000 joodse mannen te werk te stellen in de Noordoostpolder. Zij zouden kunnen helpen bij het bewerken van de pas drooggevallen polder. Dat blijkt uit een document, dat Omroep Flevoland heeft gevonden bij het NIOD in Amsterdam.
Tot april 1943 stelden de Duitsers zich op het standpunt dat er geen arbeiders uit de polder mochten worden gehaald om ze in de oorlogsindustrie in nazi-Duitsland te laten werken. De ontginning en bewerking van de Noordoostpolder was voor de Duitsers namelijk net zo belangrijk. Om die reden hebben zij lange tijd gedoogd dat er mannen onderdoken in de polder, onder wie verzetsstrijders.
Aan het gedogen komt in de loop van 1943 een einde. De bezetter wil dan toch mannen uit de polder weghalen. Dat blijkt onder meer uit een briefje van 10 november 1943. Dat is geschreven door Oberregierungsrat Dr. Jütting, verbonden aan het Hauptabteilung Soziale Verwaltung in Amsterdam, ofwel het hoofd arbeidsbureau.
tekst gaat verder onder afbeelding
Jütting schrijft: “Ook het oppakken van in de Noordoostpolder werkzame mannen van de jaargangen 1922-24, moet in het overleg van 15 november 1943 van de Hoofdafdeling Voedselvoorziening en Landbouw worden meegenomen. Het verminderen van het aantal arbeidskrachten hoeft niet op bijzondere moeilijkheden te stuiten, omdat voorzien is om ter vervanging van hen in Noordoostpolder circa 2.000 joden (gemengd gehuwden) beschikbaar te stellen. Hierover hebben vandaag met de Beauftragte voor Amsterdam gesprekken plaatsgevonden”.
Discussie over gemengd gehuwde joden
De opmerking van Jütting moet worden gezien in de context van een discussie, die in 1943 op het hoogste politieke niveau wordt gevoerd. De hoogste baas van de Duitse politie en SS in Nederland, Obergruppenführer Hanns Rauter, wil dat ook halfjoden en joden in gemengde huwelijken van joden en niet-joden worden afgevoerd. In Duitsland zelf is hierover tijdens de Wannsee-conferentie van januari 1942 over de vernietiging van de joden, geen definitief besluit genomen. Dat besluit zal er nooit komen, want Hitler en Reichsführer-SS Heinrich Himmler stellen in 1943 een beslissing uit totdat de oorlog voorbij is.
Rauter wil in Nederland wel zo ver gaan. Hij stelt in de zomer van 1943 joodse mannen en vrouwen voor de keuze: of steriliseren en niet langer kinderen kunnen krijgen, of afvoeren naar de kampen. Volgens Duitse bronnen kiezen ruim 2.500 mannen en vrouwen voor sterilisatie, zodat zij hun jodenster kwijtraken en aan deportatie ontkomen. Ongeveer 2.000 anderen worden opgepakt en zitten in oktober en november 1943 in kamp Vught. Dat is precies op het moment dat Jütting over hun tewerkstelling schrijft.
Het voorstel is nooit uitgevoerd. Wel zijn in 1943 en 1944 joodse mannen uit gemengde huwelijken tewerkgesteld in arbeidskampen in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, maar ook bij Schiphol, Den Helder en bij vliegveld Havelte. Een onbekend aantal mannen is afgevoerd naar Westerbork en vervolgens naar vernietigingskampen.
In 1944 voeren de Duitsers in de Noordoostpolder twee razzia's uit. Bij de grootste op 17 en 18 november worden bijna 1.800 mannen opgepakt.
Obergruppenführer Hanns Rauter
