ROZENDAAL - Kasteel Rosendael loopt in de Tweede Wereldoorlog veel schade op. In totaal wordt het kasteel drie keer getroffen, de eerste bom valt op 19 november 1943.

Vrijdag 19 november 1943, fabrikantenzoon Willem van Houtum uit Ugchelen noteert in zijn dagboek:
“ 's Middags om 12.15 uur horen wij opnieuw vliegtuiggeronk. Het houdt tien minuten aan. Door de dichte bewolking is niets te zien. De Amerikaanse bommenwerpers gaan naar het oosten. Een half uur vuurt het afweergeschut bij Dieren op een wijze als nooit tevoren. Het hele huis trilt. Kort daarop horen wij opnieuw vliegtuigen. Op dat moment vuren de kanonnen op Deelen ook. Het hele huis dreunt. Het geronk houdt een kwartier aan. Boven Arnhem woedt een luchtgevecht. Op Valkenhuizen (even voor Arnhem) en waarschijnlijk ook op kasteel Roosendaal [sic] breken branden uit... ”

Van Houtum heeft helaas gelijk. Kasteel Rosendael is geraakt door een brandbom. Vijf dagen later staat het te lezen in de nationaal-socialistische krant Het Nationale Dagblad:


Het Nationale Dagblad voor het Nederlandsche Volk, woensdag 24 november 1943

Het gaat om een verdwaalde brandbom. Een Amerikaans vliegtuig wordt boven Rozendaal geraakt door Duits afweergeschut. De piloot werpt zijn bommen af, in de hoop zijn toestel lichter te maken, zodat hij toch nog de oversteek naar Groot-Brittannië kan maken. De meeste bommen komen in het bos neer, maar één brandbom valt door het dak van het kasteelgebouw. Hij ontploft in de woonvertrekken tussen het hoofdgebouw en het koetshuis en er breekt brand uit. Met man en macht wordt er geblust. De Velpse en Arnhemse brandweer, inwoners uit Velp en Rozendaal, maar ook Duitse militairen komen toegesneld en helpen bij het blussen. De schade is enorm, vooral de zijvleugel en het koetshuis zijn flink gehavend. En hoewel de familie Van Pallandt op dat moment op het kasteel woont, vallen er gelukkig geen doden of gewonden. De brandweer kan niet verhinderen dat de bovenverdieping grotendeels uitbrandt. Op de zolder van het kasteel zijn tot op de dag van vandaag de zwartgeblakerde balken te zien. De beneden-etage loopt waterschade op. Een deel van de inboedel kan gered worden, maar verschillende schilderijen en wandtapijten gaan verloren. 

Schade aan het kasteel in 1943 -  Geldersch Landschap & Kasteelen

De zwartgeblakerde balken op de kasteelzolder

Nog een bom

Op 12 februari 1945 is het weer raak. Een verdwaalde Duitse vliegende bom, een V1, stort neer in de kasteeltuin. Hierdoor raakt de Schelpengalerij in het park ernstig gehavend. Het kasteel blijft dit keer gespaard, maar de nabijgelegen Rozendaalse dorpsschool raakt door de inslag beschadigd en vanaf dat moment moeten de leerlingen in Velp naar school.

De oranjerie van het kasteel wordt eveneens geraakt. Daar verblijven sinds Operatie Market Garden in september 1944 zo'n 60 evacués uit Arnhem. Onder primitieve omstandigheden, want er is geen licht, de vloer is bedekt met hooi en de evacués moeten zelf voor eten zorgen. Nu de oranjerie kapot is, verhuizen de vluchtelingen naar het sousterrain van het kasteel, waar het een stuk comfortabeler is. De evacués blijven er de rest van de oorlog. Het is een barre winter met strenge vorst, een evacué vertelt hoe ze, als ze de ramen van het sousterrain openschuiven, zó het ijs van de slotgracht op kunnen stappen.

Schuilen in de donjon

Het is voorjaar en de geallieerden rukken steeds verder op in de richting van Rozendaal. In de nacht van 15 op 16 april 1945 wordt er flink geschoten. De bevrijders vermoeden namelijk dat er nog Duitse eenheden in Rozendaal aanwezig zijn en daarom wordt het dorp zwaar onder vuur genomen. Ook het kasteel ontkomt niet aan de artilleriebeschieting. De evacués zoeken, samen met de familie Van Pallandt, dekking in de kelder van de ronde toren van het kasteel, de donjon. In het sousterrain is het namelijk niet veilig vanwege de grote ramen. De keldermuren worden extra beveiligd met metalen archiefkasten om granaatscherven en kogels te weren. Barones Van Pallandt gaat, naar verluidt, die nacht regelmatig naar boven om kleine brandjes in het huis te blussen met klaargezette emmers zand en water. Iedereen komt de nacht ongeschonden door.


Links de donjon, rechts onderin het kasteel de ramen van het souterrain

De zuidzijde van het kasteel raakt zwaar beschadigd door de beschietingen. Een deel van de inboedel gaat kapot of wordt verwoest. Tot op de dag van vandaag zijn er in het kasteel sporen van die angstige bevrijdingsnacht te vinden. In de kasteelbibliotheek staan nog boeken met sporen van granaatinslagen. En er zijn zelfs boeken waar de granaatscherven nog in zitten.

Verhaal gaat verder onder de foto's


Boeken met granaatschade - restauratie Nijhoff Asser

Kapotgeschoten kasteelmuur met in de achtergrond de beschadigde schelpengalerij - Geldersch Landschap & Kasteelen

Schade zuidzijde kasteel - Geldersch Landschap & Kasteelen

Bevrijding

Na een bange nacht is het op 16 april om zes uur 's morgens dan eindelijk zover, Rozendaal is bevrijd. In de vroege ochtend rijden de eerste Canadezen en Britten Rozendaal en Velp binnen, met tanks komen ze ook aan bij het kasteel. De militairen delen chocolade en sigaretten uit aan bewoners en evacués. Diezelfde dag wappert de Nederlandse vlag weer trots op het kasteel, die was al die jaren zorgvuldig bewaard en heeft alle bommen, branden en beschietingen fier doorstaan.

Later laten dankbare evacués een plaquette maken: “als bewijs van dankbaarheid en ter herinnering aan den bevrijdingsnacht, den 16 april 1945, waarbij onderstaande personen in dezen kelder aanwezig waren.” Met daaronder de namen van alle evacués. De plaquette is ingemetseld in de muur van de toren, naast het trapje naar de kelder.

Plaquette ter herinnering aan de bevrijdingsnacht

Na de oorlog

Na de oorlog moet er veel hersteld worden. De familie bewoont de zijvleugel en verkoopt waardevolle spullen uit de inboedel om de restauratie te kunnen bekostigen. Eerst is het kasteel aangepakt, pas in de jaren zeventig wordt de Schelpengalerij gerestaureerd. Van de oranjerie staat na de bominslag alleen nog de achtermuur overeind, dus die wordt helemaal afgebroken. In 1990 wordt de oranjerie herbouwd door de nieuwe eigenaar, Geldersch Landschap & Kasteelen. 


De nieuwe oranjerie


Deel van de gerestaureerde schelpengalerij