ZEVENAAR - Juni 1940: per trein arriveren Nederlandse krijgsgevangenen terug in Nederland. Een teken van goede wil van Hitler maar ook het begin van een hoop gesol met krijgsgevangenen en Nederlandse officieren.

Van de ongeveer 270.000 Nederlandse militairen zitten er kort na de capitulatie zo'n 25.000 in Duitse krijgsgevangenschap. In juni 1940 mogen ze naar huis. De gevangenen worden warm onthaald:

Voor de demobilisatie van de Nederlandse soldaten zijn door de Duitsers spelregels opgesteld. Op 20 juni 1940 wordt onder meer bepaald dat de dienstplichtigen worden ontslagen en dat wie geen werk heeft zich vrijwillig kan melden voor werk in Duitsland. Ook is er een zogeheten Opbouwdienst opgericht, een vorm van werkverschaffing. 

Colditz

Voor de beroepsmilitairen geldt iets soortgelijks, maar zij moeten ook een 'verklaring op erewoord' ondertekenen waarin zij beloven niets tegen de Duitse bezetter te zullen ondernemen. Het alternatief is een enkele reis naar een krijgsgevangenenkamp in Duitsland. Veel officieren weigeren en gaan opnieuw in krijgsgevangenschap, onder meer in het krijgsgevangenenkamp - of eigenlijk een fraai kasteel -  Colditz  waarover in de jaren '70  een televisieserie is gemaakt. De Nederlanders zijn er betrokken bij meerdere ontsnappingen en pogingen daartoe. Bij enkele van die ontsnappingen gebruikten de Nederlandse officieren een pop die ze meedroegen tijdens het appèl en die moest verhullen dat iemand de benen had genomen. 

Een groep officieren met in het midden de gebruikte pop - foto krijgsgevangenen.nl

1942: toch weer in gevangenschap

In mei 1942 krijgen beroeps- en onderofficieren de oproep zich binnen drie dagen te melden om weer in krijgsgevangenschap te worden genomen. eenmaal in Duitsland zouden ze worden tewerkgesteld, omdat de Duitse fabrieken kampten met een tekort aan arbeidskrachten vanwege de situatie aan het Oostfront waar de Duitsers grote verliezen leden. 

Naar de Nederlandse bevolking toe was de verklaring een andere:

'Na de capitulatie van het Nederlandsche leger in Mei 1940 heeft de Führer en opperbevelhebber van de Duitsche weermacht bevel gegeven tot onmiddellijke invrijheidstelling van de Nederlandsche soldaten uit de krijgsgevangenschap. Deze maatregel werd vanzelfsprekend genomen op voorwaarde, dat de Nederlandsche officieren en manschappen deze grootmoedige handelwijze met een dienovereenkomstige houding ten aanzien van de Duitsche bezettende macht zonden beantwoorden. Een groot gedeelte van hen heeft aan deze verwachting voldaan; in vele gevallen is echter onder invloed van onverantwoordelijke ophitsers een tegenovergestelde ontwikkeling gevolgd. Reeds in Mei 1942 moesten derhalve de voormalige beroepsofficieren opnieuw in krijgsgevangenschap worden weggevoerd. De Duitsche weermacht heeft sindsdien bijna een vol jaar laten verstrijken in de verwachting, dat deze duidelijke waarschuwing zou worden verstaan. In feite hebben echter enkele leden van het voormalige Nederlandsche leger door hun vijandig gedrag telkens opnieuw het vertrouwen, dat bij hun vrijlating in hen werd gesteld, geschonden. Dit misbruik van een volkomen vrijwillig teruggeschonken vrijheid wordt thans niet langer meer geduld. De Wehrmachtbefehlshaber in den Niederlanden beveelt derhalve, dat de leden van hét voormalige Nederlandsche leger terstond opnieuw in krijgsgevangenschap worden weggevoerij. HU zal de betrokken personen in de dagbladpers tot persoonlijke aanmelding oproepen. Wie aan den oproep van den Wehrmachtbefehlshaber geen gevolg' geeft of tracht zich op andere wijze aan de krijgsgevangenschap te onttrekken, moet op de strengste maatregelen rekenen. Dit geldt eveneens voor personen, die de betrokkenen bü dergelijke pogingen ondersteunen. Allen, die thans in krijgsgevangenschap moeten terugkeeren, hebben dit uitsluitend aan de ophitsers te danken, die door hun misdadig gedrag dezen maatregel noodzakelijk maakten.'

Kortom: aan ons ligt het niet.

 Oproep aan de oud-krijgsgevangenen zich weer te melden - Wikipedia

Deze maatregel was voor veel Nederlanders de druppel die de emmer deed overlopen en leidde tot de zogeheten Meistaking, waartegen door de bezetter met harde hand werd opgetreden. 

Wij maakten daar eerder deze reportage over:

Arbeitseinsatz

De dienstplichtigen, die eerst nog naar huis mochten als bewijs van Duitse goede wil, krijgen eind 1943 een oproep om zich te melden voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. Van de ongeveer 300.000 geregistreerde dienstplichtigen gaan er daadwerkelijk zo'n 11.000 naar Duitsland. De overigen krijgen uiteindelijk vrijstelling of duiken onder.