BEEKBERGEN - Politiefotograaf Jan Muda uit Apeldoorn is alleen bij insiders bekend. Maar zijn iconische foto's van de onbedoelde aanslag op SS-officier Hanns Rauter bij herberg De Woeste Hoeve kent bijna iedereen. Maar waar zijn al die andere opnames die hij in de oorlog maakte in opdracht van de Sicherheitsdienst?
Bij het NIOD in Amsterdam zijn enkel een handjevol foto's van 'Woeste Hoeve' bekend met een politie-stempel van Muda op de achterkant. Hoe ze daar terecht zijn gekomen is bij het NIOD onbekend. De man die in Apeldoorn werkte voor de 'identificatiedienst', een soort technische recherche avant-la-lettre, was present bij ieder lijk dat volgens de Duitsers gefotografeerd moest worden. Een Duitse militair die zelfmoord pleegt in het bos, een gefusilleerde piloot op straat of de gevolgen van een overval door het verzet, Muda was erbij met zijn fotocamera.
Van laborant naar fotograferend agent
Jan Muda wordt op 23-06-1919 in Groningen geboren. Muda heeft in eerste instantie als laborant bij een fotozaak gewerkt, en wordt gemobiliseerd in april 1939. Per 1 januari 1941 treedt hij in dienst bij de Gemeentepolitie Apeldoorn. Tijdens de eerste jaren van de bezetting nemen de Duitsers veel mensen en vooral oud-militairen aan bij de politie. Muda heeft geen diploma, hij volgt enkel een mondelinge cursus in politie-vakkennis. In 1943 wordt hij na een reorganisatie wachtmeester gemeentepolitie.
Politie-legitimatiebewijs wachtmeester/rechercheur Jan Muda – bron Anneke Weterkamp - Muda
Het drama Woeste Hoeve
Een verzetsgroep denkt in de nacht van 6 op 7 maart 1945 bij herberg De Woeste Hoeve een vrachtwagen te kapen van de Duitsers, maar stuit op de stafauto van SS-leider Hanns Albin Rauter. Bij de schietpartij worden meer dan 230 schoten afgevuurd. De chauffeur en een stafofficier overleven dat niet. Rauter raakt zwaargewond en wordt in de vroege ochtend door het Duitse Rode Kruis naar Apeldoorn gebracht, waar hij geneest van de talrijke schotwonden. De SD stelt een onderzoek in, Muda wordt naar De Woeste Hoeve gestuurd en maakt foto's van de stafauto met de slachtoffers en de vele kogelgaten. Later volgt ook nog een reconstructie die hij vastlegt. De gevolgen zijn groot; als wraak worden zondag 8 maart 117 Nederlandse gevangenen doodgeschoten op de plek van de aanslag. Op andere plaatsen in het land worden nog eens 146 Nederlanders geëxecuteerd.
Onderzoek bij de stafauto van Rauter bij Woeste Hoeve - foto Jan Muda/Gemeentepolitie Apeldoorn/NIOD/Beeldbank WO2
Oorlogsfoto's vernietigd?
Direct na de aftocht van de Duitsers gaat de Apeldoorner gewoon verder met zijn werk, en legt het opbrengen van foute landgenoten en het vieren van de bevrijding vast. In de beeldbank van CODA Apeldoorn zijn alleen naoorlogse foto's van Muda te vinden, niemand schijnt te weten waar zijn ongetwijfeld vele en indrukwekkende opnames uit de oorlogsperiode zijn gebleven. Zijn ze gesneuveld in een opruimactie in de archieven van de politie of heeft de fotograaf zijn eigen werk vernietigd omdat hij de beelden niet meer kon verdragen?
In 1947 haalt Muda alsnog zijn politiediploma. Vijf jaar later wordt hij hoofdagent en in 1956 wordt hij burger-ambtenaar en officieel politiefotograaf. in 1976 stopt hij als technische hoofdambtenaar en wordt afgekeurd. Muda, die jaren ellende en lijken fotografeerde, kampte met ernstige slaapproblemen. In 1977 wordt hij koninklijk onderscheiden. De fotograaf van 'Woeste Hoeve' overlijdt op 12 oktober 2000, 81 jaar oud.
De Rolleicord-camera van Jan Muda is in bezit van het PIT-Veiligheidsmuseum in Almere dat ook beschikt over één van de weinige portretten van een jongere Muda. Het museum ruimde in 2018 in de expositie Zwart Wit Grijs: de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog een klein plekje in voor de Apeldoornse fotograaf van wie zo weinig oorlogsfoto's bewaard zijn gebleven. Aan de hand van objecten, documenten, foto’s, video's en persoonlijke verhalen gaf de tentoonstelling een beeld van de Nederlandse politie in de Tweede Wereldoorlog.
