ARNHEM - Iedereen kent de reclames wel als de collectetijd weer nadert. 'Geef voor cultuur, voor de pianoles van je neefje, de saxofoon van je opa..' Afzender: Het Prins Bernhard Cultuurfonds. Maar ook met subsidies en beurzen op het gebied van wetenschap, kunst en monumentenzorg manifesteert het fonds zich als 'inspirator van hedendaags mecenaat.' Heel wat anders dan waar de eerste opbrengsten van het fonds in 1940 naar toe gingen: Spitfires voor de RAF, bijvoorbeeld.
Wat tegenwoordig het Prins Bernhard Cultuurfonds heet, werd op 10 augustus 1940 in Londen opgericht als het 'Spitfire Fund'. Zoals de toenmalige naam al aangeeft, werd geld ingezameld voor de aankoop van oorlogsmaterieel. Prins Bernhard werd regent van het fonds, en bepaalde waaraan het geld werd uitgegeven.
Dankzij de connecties van Bernhard bij onder meer het bedrijfsleven in Suriname, Indonesië en de Antillen had het fonds een jaar na de Duitse inval al voldoende geld ingezameld voor 95 bommenwerpers, torpedobootjagers en Spitfires. Winston Churchill kreeg op zijn verjaardag op 30 november 1940 een cheque overhandigd die goed was voor 9 jachtvliegtuigen.
Een van de laatste luchtwaardige Spitfires uit het bezit van het RAF-museum in Duxford - publiek domein
Met geld dat was ingezameld in Suriname, bijna 40.000 gulden, werd de eerste Spitfire voor de RAF gekocht. Het toestel kreeg, toepasselijk, de naam Suriname.
Surinaams lot voor het Spitfirefonds - verzetsmuseum,org
Gedurende de oorlog haalt het fonds zo'n 20 miljoen euro op. Veel geld wordt opgebracht door werknemers van Shell die tot soms wel 10 procent van hun salaris in het fonds storten.
Fonds haalt flink op
Met de donaties die de Nederlandse regering in ballingschap ontvangt worden 14 bommenwerpers, 3 motortorpedoboten, 1 torpedojager en 1 hospitaalvliegtuig gekocht. Ook gaat er geld naar de opleiding van Nederlandse vliegers in de VS. Koningin Wilhelmina krijgt voor haar verjaardag in 1942 als Nationaal Geschenk een torpedobootjager cadeau ter vervanging van de in mei 1940 verloren gegane 'Jan van Galen'.
In een radiorede op 1 september 1941 spreekt Wilhelmina haar dank uit:
'Als jongste bewijs van dien geest heb ik met grote waardering kennis genomen van het in Nederlandsch-Indië opgekomen denkbeeld gelden in te zamelen om mij ter gelegenheid van mijn verjaardag als nationaal geschenk een nieuwen torpedojager aan te bieden ter vervanging van de Jan van Galen wier kloeke bemanning in de meidagen van het vorig jaar een roemrijke bladzijde heeft toegevoegd aan de geschiedenis onzer marine.'
Spitfires voor de RAF
De Britten profiteren het meest van het fonds. Met de opbrengsten worden zo'n 120 Spitfires en andere bommenwerpers, 6 tanks en 14 Bren Carriers.gefinancierd. Overigens werden veel van die Spifires door Nederlanders gevlogen.
Na de oorlog richt het fonds zich op de wederopbouw en nog later op wat haar huidige missie is geworden; het ondersteunen en bevorderen van cultuur. Daar is jaarlijks zo'n 16 miljoen euro voor beschikbaar.
