De Woerdense Wil van Elk heeft namens haar overleden ouders een hoog Israëlisch eerbetoon in ontvangst genomen: de Yad Vashem-onderscheiding.
Wils vader en moeder hebben in de Tweede Wereldoorlog zestien Joodse onderduikers geholpen. "Af en toe had ik er ineens een zusje bij", zegt ze.
Jan en Marie van Elk uit Woerden hebben op 1 november postuum de Yad Vashem-onderscheiding gekregen voor het werk dat ze hebben verricht in de Tweede Wereldoorlog: ze hebben met gevaar voor eigen leven zestien Joodse onderduikers geholpen. Ook waren ze lid van de verzetsgroep 'Oranje Vrijbuiters'. Die groep zorgde niet alleen voor onderduikadressen, maar ook voor voedselbonnen en vervalste documenten. Jan was melkman in Woerden en kon zich daarom vrij door de stad bewegen zonder op te vallen.
Jan was melkman in Woerden. Foto: Archief familie Van Elk
"We woonden recht tegenover een Duitse kazerne", zegt dochter Wil. "Soms kwamen de Duitsers bij ons binnen om boter of melk te kopen." Op een dag liep Lotte, een Joods meisje dat als onderduiker bij de familie een plek had gevonden, door het huis. "Ze was nog heel jong, een jaar jonger dan ik. Die Duitse militair nam haar op schoot en vertelde dat hij thuis in Duitsland ook een dochtertje van haar leeftijd had. Lotte was voor de buitenwereld mijn zusje." Wil had in die jaren vier keer een onderduikster die voor een 'zusje' moest doorgaan.
Concentratiekampen
In de eerste oorlogsjaren hadden Jan en Marie in totaal zestien onderduikers in hun huis in Woerden. Maar in augustus 1943 liep het mis. Jan en de Joodse onderduikers werden opgepakt en naar concentratiekampen gestuurd. Marie wist te ontkomen en overleefde de oorlog.
Een zeldzame foto van Marie van Elk met haar twee kinderen Jan en Wil, en een Joods onderduikstertje dat voor een kleiner zusje moest doorgaan. Foto: Archief familie Van Elk
Een van de Joodse onderduikers, Marion Bienes, kwam na de bevrijding terug uit de kampen en schreef een boek over haar ervaringen en over de hulp van Jan en Marie van Elk. In de biografie vertelt ze hoe Jan en zijn vrouw doodsangsten uitgestaan moeten hebben, in een omgeving waar voortdurend Duitse militairen rondliepen.
Rechtvaardige onder de volkeren
Yad Vashem (Hebreeuws, letterlijk: 'herdenking van de naam') is een instituut van de staat Israël dat tot taak heeft om de Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken. De onderscheiding 'Rechtvaardige onder de volkeren' is bedoeld voor niet-Joden die tijdens de nazi-periode Joden hebben geholpen te overleven. Het is een zeer hoge onderscheiding, die meestal wordt uitgereikt door de Israëlische ambassadeur - zoals ook bij het echtpaar Van Elk.
Over het leven van Jan en Marie van Elk is een lesprogramma en een boek gemaakt. Voor Jan is in 2018 een plaquette onthuld naast het voormalige pand van de melkboer.
