AMSTERDAM - Opgekropte woede en frustratie over de toenemende repressie door de bezetter, het toenemend aantal anti-Joodse maatregelen, provocaties van de WA, de 'Weer Afdeling' van de NSB en de eerste brute razzia in de Amsterdamse Jodenbuurt leidden op 25 februari 1941 tot het eerste en enige openbare massale protest tegen de Jodenvervolging: de Februaristaking.
In februari 1941 was in Amsterdam de maat vol, na alle maatregelen van de Duitsers die Joden weerden uit openbare functies en vechtpartijen die werden uitgelokt door de WA, de knokploeg van de NSB. Bij een van die massale knokpartijen tussen de WA en Joodse mannen van een sport- en boksschool raakte de WA-man Koot zwaargewond. Hij overleed korte tijd later. Een prima alibi voor verdere wraaknemingen en provocaties.
Daarbij kwam een toenemende onrust in de Amsterdamse haven waar havenarbeiders te horen kregen dat ze in Duitsland tewerkgesteld zouden worden. Een brute razzia op de Joodse wijk op 22 en 23 februari, waarbij 427 jonge mannen werden mishandeld en afgevoerd, was de bekende druppel en leidde twee dagen later tot massaal verzet.
(De stakingsoproep van 25 februari 1941, daarnaast: bijeengedreven Joodse mannen op het Jonas Daniël Meijerplein - Afbeeldingen publiek domein)
De oproep kwam van de illegale communistische CPN die in de nacht van 24 februari en in de ochtend van de 25e stakingspamfletten verspreidde aan de poort van bedrijven. Het openbaar vervoer en gemeentelijke diensten gingen in staking en ook bij metaalbedrijven en scheepsbouwers werd het werk neergelegd. Een dag later volgen stakingsacties in de Zaanstreek, Kennemerland, Hilversum, Utrecht en Weesp. Ook daar gingen duizenden mensen de straat op.
Keiharde Duitse reactie
De stakingen en demonstraties kwamen voor de Duitsers als een volslagen verrassing en de reactie was keihard. Talloze stakers werden gevangengenomen. Er vielen negen doden en tientallen zwaargewonden. De jacht op leden van de CPN werd verhevigd. In de dagen die volgden werd een aantal CPN'ers en verraden verzetsmensen gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte. Jan Campert wijdde er zijn beroemde gedicht Het Lied Der Achttien Dooden aan. Een aantal dagen eerder al was de Joodse communist Leen Schijveschuurder gefusilleerd nadat hij was betrapt tijdens het plakken van oproepen voor een nieuwe staking. Hij geldt als de eerste Nederlander die door de Duitsers werd gefusilleerd.
Het Amsterdamse gemeentebestuur eiste dat de stakers weer aan het werk gingen. Desondanks kreeg de gemeente van de bezetter een boete opgelegd van 15 miljoen gulden. Ook andere plaatsen waar was gestaakt en gedemonstreerd, werden beboet.
De dokwerker
(De Dokwerker - foto publiek domein)
Op het Jonas Daniël Meijerplein herinnert het beeld De Dokwerker uit 1952 aan de februaristaking. Die staking wordt sinds 1946 jaarlijks door de gemeente Amsterdam herdacht. Dat gebeurt ook in andere plaatsen waar werd gestaakt, zoals Hilversum en Zaandam. Daar doken onlangs enkele foto's op die gemaakt zijn tijdens de stakingsdagen. Bijzonder omdat er voor zover bekend amper foto's zijn uit de dagen van de staking. De Februaristaking geldt als het eerste en enige massale en openbare protest tegen de Jodenvervolging in bezet gebied.
De 427 Joodse mannen die bij de razzia van februari 1941 werden opgepakt, werden gedeporteerd naar de concentratiekampen Mauthausen en Buchenwald en daar vermoord.
