HEUMEN - Onder meer bij Heumen werden ze ingezet. En bij Mook en Gennep. Duitse soldaten in Nederlands uniform. En ook Nederlandse verraders die Duitse commando's hielpen om in de vroege uren van de 10e mei de Nederlandse verdediging in de luren te leggen. Achterbaksheid, verraad en misleiding hielpen een handje mee tijdens de dagen van de Duitse inval.

Fall Gelb noemden de Duitsers hun aanval in de vroege ochtend van de 10e mei 1940 op Nederland, België, Luxemburg en Noord-Frankrijk. Een verrassingsaanval met parachutistenlandingen achter de linies en snelle commandoacties om vitale bruggen, spoorverbindingen en bijvoorbeeld forten in handen te krijgen. En die overval ging niet overal met open vizier.

Bij de inval in Nederland werd de Duitse legermacht voorafgegaan door commando's in Nederlandse leger- en marechaussee-uniformen die hulp kregen van Nederlandse nazi-sympathisanten; NSB'ers of Nederlanders die over de grens waren gaan wonen en daar bijvoorbeeld lid waren geworden van de Nationaal-Socialistische Bond van Nederlanders in Duitsland. Daar werden ze klaargestoomd voor hun latere rol: het openzetten van de deur voor de Duitse bezetter. De vijfde colonne. 

Duitsers in Nederlandse uniformen

Brandenburgers heetten ze, genoemd naar de Duitse stad waar ze waren opgeleid  onder toezicht van de Duitse Abwehr, de militaire contraspionage van Admiraal Canaris, En de mannen van het Batallion Brandenburg probeerden op tal van plaatsen strategische posities in te nemen. Onder meer in de regio Nijmegen waar de bruggen over het Maas-Waalkanaal bij Neerbosch, Hatert, Malden en Heumen de doelen waren van de commando's en snelle eenheden van hoofdzakelijk de SS. De Nederlandse verdedigers bij de bruggen lieten die meteen de lucht ingaan na de eerste meldingen over de grensoverschrijdingen, maar bij Heumen slagen de Duitsers in hun opzet.

Bunker bij de Heumense brug na de gevechten - foto publiek domein

De Nederlandse verdedigers zien tegen vier uur in de ochtend een groep Nederlandse 'marechaussees' aan komen lopen die een groep Duitse 'krijgsgevangenen' begeleidt. De marechaussees, Nederlandse Brandenburger, weten de verdediging in de luren te leggen: de Nederlanders laten het brugdek zakken om de groep door te laten. Eenmaal op de brug zien de Nederlandse soldaten hoe de kaarten werkelijk liggen, maar dan is de overrompeling al compleet. Er ontstaat een gevecht waarbij 17 Nederlandse militairen en 11 overvallers sneuvelen onder wie vier Brandenburger. 

Misleiding slaagt

Ook bij Gennep, iets zuidelijker, slaagt een soortgelijke actie om de vitale spoorbrug in handen te krijgen. Nederlandse WA'ers die deel uitmaken van de overvalgroep weten de Nederlandse wachtposten ervan te overtuigen de brug niet op te blazen en een groep 'Nederlandse marechaussees met gevangenen' over de brug laten. Vervolgens worden de wachtposten overmeesterd.

Bij Westervoort mislukt een soortgelijk plan. Daar had een Duits commando, gekleed in Nederlandse uniformen, de brug moeten innemen in afwachting van een Duitse pantsertrein en twee treinen voor troepentransport. Het Duitse commando was enkele uren eerder bij Didam tegen de lamp gelopen en ontwapend. De Nederlandse wachtcommandant had snel door dat de marsorder die de groep bij zich had vals was.

Strijd bij Westervoort

Korte tijd later arriveerde de Duitse hoofdmacht en werden de Nederlanders gevangen genomen, maar de gewonnen tijd was voldoende om de verdediging bij Westervoort te waarschuwen voor de komst van de Duitse treinen. Bij het naderen van de pantsertrein ging de brug de lucht in. Na een zware Duitse beschieting en een fel vuurgevecht moesten de Nederlanders in het in brand geschoten Fort Westervoort het verzet staken. 

De opgeblazen Waalbrug - foto Rijkswaterstaat

Bij Nijmegen konden de spoor- en verkeersbrug worden opgeblazen in het gezicht van de naderende Duitsers. Een Duitse poging om met een rijnaak stampvol soldaten de Waalbrug in te nemen, strandde op Nederlandse blokkades in de Waal. Duitse colonnes trokken op dat moment over de Berg en Dalseweg Nijmegen binnen. 

Paranoia op de Grebbeberg

Op de Grebbeberg was in de chaos van de gevechten ook ruimte voor geruchten over een vijfde colonne en als Nederlandse landarbeiders verklede Duitse soldaten. In die sfeer van onderling wantrouwen werden op 12 mei twee mannen uit Doornenburg bij Kesteren doodgeschoten door een Nederlandse kapitein als vermeende spionnen.

De twee mannen hadden bij Veenendaal gewerkt aan de Grebbelinie en wilden na de Duitse inval op de fiets terug naar huis vanwege de berichten over zware gevechten rond fort Pannerden waar een van hen in de buurt woonde. Een monument in Doornenburg herinnert aan de executie van de twee.