RENKUM - Na de desastreuze afloop van operatie Market Garden verblijven 300 geallieerde militairen nog in het gebied rond Oosterbeek en Ede. Met behulp van het verzet weten ze uit handen van de Duitsers te blijven. Maar in oktober wordt de situatie langzaam maar zeker onhoudbaar. De aanwezigheid van zoveel onderduikers trekt een zware wissel op de ondergrondse. De verzetsgroepen van Pieter Kruijff uit Arnhem en Derk Wildeboer uit Ede moeten alles op alles zetten om de achtergebleven para's onderdak te geven en te zorgen voor voldoende voedsel en kleding. En elke dag wordt de kans op ontdekking groter.
Daarom wordt er, ondanks aanvankelijke bezwaren van met name Britse officieren, een plan bedacht om de militairen over de Rijn te krijgen. De militairen vinden dat het verzet niet genoeg bewapend en getraind is om een eventuele confrontatie met de Duitsers aan te gaan. Maar ze beseffen ook dat ze alle hulp van het verzet nodig hebben om zelfs maar in de buurt van de Rijn te komen. Operatie Pegasus is geboren, een plan dat de geschiedenis in zal gaan als de grootste massa-ontsnapping van de Tweede Wereldoorlog. Genoemd naar het vliegende paard dat het embleem van de Airborne troepen siert. Er wordt gezocht naar een geschikte oversteekplaats, waar kunnen de para's zich het beste verzamelen en hoe komen ze daar? Als er na dagen overleg eindelijk een plan ligt, is er nog toestemming nodig van de legerleiding. In de nacht van 16 oktober zwemt de Britse luitenant-kolonel David Dobie de Rijn over en maakt contact met het geallieerde hoofdkwartier. Als generaal Dempsey hoort hoe de situatie is zegt hij: 'Get 'em out'
De ontsnappingsroute van Pegasus 1 en 2
Stroomversnelling
Op 20 oktober komen de plannen in een stroomversnelling. Die dag rijdt er een auto met geluidsinstallatie door Bennekom. Op last van de Duitsers moeten alle inwoners het dorp voor 22 oktober verlaten. Het verzet beseft dat dit een enorme kans is: er zullen dan zoveel mensen op weg zijn dat de kans op controles en ontdekking kleiner is. Een bijzondere rol is weggelegd voor het transportbedrijf van de Velpse verzetsman Albert Horstman. Een bedrijf met vijf vrachtwagentjes dat is opgericht als dekmantel voor zijn ondergrondse werk. Omdat Horstman en zijn medewerkers ook voor het Rode Kruis rijden hebben ze speciale toestemming gekregen van de Duitsers. Horstman moet 60 para's in veiligheid brengen die in een schuilhut op Oud-Reemst verblijven. De rest van de militairen zal te voet naar de verzamelplek bij Renkum gaan. De operatie verloopt vlekkeloos. Onder dekking van de Amerikaanse para's van de Easy Company (Band of Brothers) weten 130 militairen en 18 burgers veilig de overkant te bereiken.
Amerikaanse para's van de Easy Company - Publiek Domein
Pegasus 2
Hoe geslaagd de operatie ook is, er verblijven nog altijd 150 geallieerden in vijandelijk gebied en de Duitsers willen die koste wat het kost te pakken krijgen. De Rijnoever wordt zwaar bewaakt en de tweede ontsnappingspoging is dan ook gedoemd te mislukken. Als op 18 november een groep van 100 man een poging waagt weten slechts 7 militairen bevrijd gebied te bereiken.
De Britse majoor Neave had als ‘meeting point’ een plek uitgekozen die op twintig kilometer lag van het oversteekpunt. Hierdoor duurde de tocht te voet twee dagen, wat de kans op ontdekking door de Duitsers vergrootte. De Duitsers waren namelijk ook nog eens alerter op ontsnappingspogingen van de ondergedoken Britten door het succes van Pegasus I. Toen vanwege tijdsgebrek een deel van de route werd afgesneden door meer open landschap, werd de groep ontdekt door de Duitse soldaten. Veruit de meeste Britten belandden in krijgsgevangenschap en een aantal Nederlanders uit het verzet werden geëxecuteerd door de vijand. Slechts zeven van de 116 Britse militairen bereikten de goede kant van de Nederrijn. Neave voelde zich hier later erg verantwoordelijk voor.
zie ook Mijn Gelderland over Pegasus
